[ Pobierz całość w formacie PDF ]

nadu ycia d do podwy szenia, przez inne przyczyny, nak adów produkcyi, a
nast pnie ceny produktów nad ich u yteczno oczywist . Konsumpcya tym
wi cey b dzie cie niona, tak i , a eby je naby , potrzeba u bardzo du o
us ug p odnych do utworzenia innego produktu, i u nak adów znacznych
produkcyi. St d prosz s dzi o z em, które sprawuj zach caj c do
wydatków niepotrzebnych, i pomna aj c konsumatorów niep odnych.
Ile nak ady produkcyi s przeszkod rzeczywist do przeda y, dowodzi
tego szybki odbyt przedmiotu do którego produkcyi zaprowadzony rzodek
atwiaj cy zni a jego cen . Je eli si zmnieyszy o czwart cz swojey
ceny, ilo , któr mo na wyprzeda , powi kszy si we dwoje. Dla tego, i
wszyscy natenczas nabywaj za mnieysz prac i mnieysze nak ady
produkcyi. Kiedy pod ug systematu l dowego potrzeba by o p aci , za funt
cukru, pi franków, obróconych, albo na sam produkcy cukru, albo na
jakikolwiek inny towar zamieniony na cukier, Francya nieby a w stanie
zakupienia wi cey nad czterna cie milionów funtów93. Teraz kiedy cukier
jest tani, konsumujemy 8o milionów funtów co rok, co wypada po trzy funty
na osob . Na wyspie Kubie, gdzie cukier jest jeszcze ta szy, konsumuj po 3o
funtów na ka osob woln 94.
Zgód my si wiec na t prawd która nas ze wszech stron uderza :
wybiera podatki nadzwyczayne z uczestnictwem lub bez uczestnictwa
reprezentacyi narodowey, jest to powi kszy nak ady produkcyi niepom-
na c u yteczno ci produktów, nieprzyczyniaj c si nic do przyjemno ci,
któr spo ywacz st d mie mo e; jest na kar pieni na to,co nadaje
byt spo eczno ci. A poniewa mi dzy tworzycielami, jedni s w lepszych
okoliczno ciach ni drudzy do rzucenia na swych wspó -tworzycieli ten
ci ar, zatem podatki ci wi cey na jedne ni na drugie klassy.
Kapitalista mo e cz sto wyj z obrotu swóy kapita i u go do innego
obrotu, mo e go wys za granic . Przedsi biorca jakiego przemys u
93
Patrz raport o stanie Francyi z 1813 roku przez owoczesnego ministra interesów wewn trznych. Interessem
jego by o ukry zmnieyszenie handlu.
94
Humbolt: Essai sur la Nou. Esp. tom 3 p. 183.
34
naycz ciey jest dosy dostatnim i mo e zawiesi prac swoje na niejaki
czas. A tak kiedy kapitalista i przedsi bierca s panami warunków,
wyrobnik obowi zany jest pracowa stale za jak kolwiek cen nawet
wtenczas kiedy produkcya nie wystarcza mu na ywno . Tym to sposobem
koszta zbyteczne produkcyi przyprowadzaj w niektórych narodach kilka
klass do konsumowania tego tylko, co jest nieodbicie potrzebnem do
wy ywienia si , a ostatnie klassy do ginienia z niedostatku. Nie jest e to
wi c pod ug WPana95 ze wszystkich sposobów zmnieyszenia ludno ci,
naysmutnieyszy i nayokropnieyszy96.
Lecz tu stawa nam przed oczy zarzut naymocnieyszy mo e, poniewa
wsparty jest przyk adem wzbudzaj cym uszanowanie. W Stanach
Zjednoczonych, przeszkody produkcyi nie s powi kszone, podatki s ma e;
jednak e tam równie jak w innych mieyscach towary si znayduj w
obfito ci a handel nie ma odbytu:  Te trudno ci, powiadasz WPan, nie mog
byd przypisane z ey uprawie ziemi, cie nieniu przemys u, ogromnym
podatkom. A eby wi c bogactwa powi kszy y si , potrzeba jeszcze czego
innego nie zale cego od mo no ci tworzenia.
Takie jest WPana zdanie? Pod ug mnie zawsze to b dzie mo no
twórzenia, przynaymniey w ten moment zbywa na niey Stanom
Zjednoczonym, a eby amerykanie mogli rozrz dzi korzystnie produktami
zbywaj cemi od ich handlu.
Szcz liwe po enie tego ludu, podczas d ugiey woyny, w którey
zawsze u ywa neutralno ci, zwróci o za nadto jego czynno i kapita y do
handlu zewn trznego i morskiego. Amerykanie s odwa ni w przed-
si wzi ciach; egluj ma ym kosztem; wprowadzili do d ugich podró y
sposoby u atwiaj ce, które drog skracaj , robi j mniey kosztown , a które
odpowiadaj udoskonaleniom zmnieyszaj cym w sztukach nak ady
produkcyi, nakoniec: amerykanie przeci gn li do siebie ca y morski handel,
czego anglicy dokaza nie potrafili; oni to przez wiele lat s yli za
po rzedników, mi dzy potencyami l dowemi Europy i reszt wiata. Byli
szcz liwsi w swem powodzeniu od anglików wsz dzie, gdzie tylko si z nimi
ubiegali jak np. w Chinach.
Có st d wynika? Oto, zbyteczna obfito produktów, których dostarcza
przemys handlowy i morski; a gdy potem pokoy powszechny oswobodzi
95
Patrz 1'Essai sur la propulation de Malthus l i v. II. chap. II. t umaczenia francuzkiego a roz. 13
5 t e y edycyi angielskiey.
96
P. Malthus, zawsze przekonany e s klassy które robi us ug spo eczno ci przez to samo e
konsumuj , a nic nie tworz , uwa by za nieszcz cie, gdyby zap acono wypo yczaj cym ca albo
przynajmniej wi ksz cz d ugu angielskiego. Ta operacya, pod ug mnie, zdawa aby si byd bardzo [ Pobierz całość w formacie PDF ]